بدون دریافت واقعیت نظام اکولوژیک،به حقیقت بقاء و دوام حیات نمی توان پی برد.درک هر نظام اکولوژیک ابتدا مستلزم درک جغرافیایی محیط و کره زمین است.کره زمین به عنوان بزگترین واحد جغرافیایی قبل از هر چیز از یک وحدت وجودی برخوردار است. اینک باید پرسید موجود زنده چگونه در یک محیط زندگی می­کند؟

احتیاجات حیاتی موجودات زنده از محیط پیرامونشان تامین می­گردد.به عبارت دیگرمحیط پیرامون یک گیاه و ییایک جانور مخزنی برای تامین انرژی و مواد اولیه و محل ذخیره ای برای مواد تلف شده و فضولات آنها می­باشد.بدیهی است که تهیه مواد برای موجودات زنده فقط وظیفه محیط پیرامون آنها نیست بلکه جانوران و گیاهان نیز برای ادامه حیات روابط متقابلی دارند ودر واقع هر موجود زنده درون سیستم و نظامی جای دارد که در آن حیاتش تداوم می­یابد.در حقیقت اکولوژی علم کشف و برسی این نظام ها است . پایه و اساس آن براین اصل ستوار است که هر عملی، عکس العملی  دارد مانند آن چیزی کخ در علوم پیشرفته و ابزار آلات دقیق وجود داردو اساسا نظام سایبرنتیک[۱] (دانش لگام شناسی یا فرمان شناسی) را مطرح می­کند.در واقع سایبرنتیک علم تنظیم ارتاط بین اجزاء سیستم ها و لگام انهاست.علی اخصوص که انسان روز به روز نظام های طبیعت را بیشتر آشفته می­کند و جای مکانیسم های طبیعی را به مکانیسم هایمصنوعی می­دهد(۳۵).

برای پی بردن به این مجموعه از روابط متاقبل گیاهان  جانورن و محیط پیرامون آنه علمی به نام اکولوژی[۲] به وجود آمده است. به کارگیری روزافزون این لغت در محاورات روزانه موجب گردیده است که نظیر بسیاری از موارد مشابه،این لغت مفهوم گسترده تری را به خود اختصاص دهد و یا حتی از مفهوم اصلی و واقعی اولیه خود نیز در شود.بنابراین قبل از هر چیز ضروری است که بدانیم اکولوژی چیست؟

واژه اکولوژی از و کلمه یونانی اویکوس[۳] (به معنی مسکن،خانه،بستر زیست یامحل زندگی) و لوگوس[۴] ( به معنی شناخت،علم یا دانش) تشکیل شده و معنای تحت الظی آن عبارت است از”بررسی یا مطاله موجودات زند در بستر زیستشان”.

این وازه برای اولین بار توسط یک زیست شناسی المانی به نام”ارنست هکل[۵]در سال ۱۸۶۹ میلادی به کار برده شد و معادل های آن در فارسی عبارتند از بوم شناسی، محیط­­­ ­شناسی و یا کد شناسی.

اکولوژی در واقع شاخه ای از علم زیست شناسی است. در علم زیست شناسی مطالعه برخی خصوصیات موجودات زنده در طوولحیاتشان از جمله مطالعه خصوصیات ظاهری[۶]،تشریح اعضاء­موجود زنده[۷]، بررسی وظائف اعضاء مختلف[۸]و رده بندی موجودات زنده[۹]بیشتر مد نظر است.

در برخی مطالعات زیستی نظیر بررسی خصوصیات فیزیولژیکی موجودات زنده،تاثیر عوامل محیطی را در شرایط آزمایشگاهی و به صورت مصنوعی بر روی موجود زنده مورد بررسی قرار می­دهند،در صورتی که ویژگی دانش اکولوژی بررسی تاثیر عوامل محیطی درشرایط طبیعی بر روی موجودات زنده می باشد زیرا در طبیعت عوامل بسیار زیادی با یکدیگر مرتبط بوده و تغییر در یکی می تواند موجب بروز نوساناتی در دیگری گردد. به همین دلیل دشواری مطالعات  اکولوژیکی، پیچیدگی شرایط مطالعه می­باشد(۲۳ و۳۵).

به طور کلی دانش اکولوژی مجموعه شناخت هایی است که انسان درباره تاثیر محیط بر روی موجودات زنده،به دست می­آورد.به عبارت دیگر اکولوژی درباره تاثیر متاقبل موجودات زنده با یکدیگر و با محیط بحث می کند.

از آن جایی که علم اکولوژی همواره با نام هکل همراه بوده و تعریفی که نامبرده از این علم می­نماید همچنان مورد قبول دانشمندان است در این جا نیز به این تعریف اشاره می­شود. به موجب تعریف هکلگ اکولوژی دانشی است که از چگونگی محیط اعم از فیزیکی و زیستی و نیز تغییرات آن به طور عموم گفتگو نموده و اثرات هریک را بر روی موجودات زنده(گیاهی و جانوری) و همچنین تاثیر هریک از آنها را بر روی دیگری مورد بحث و مطالعه قرار می­دهد”.

به عبارت دیگر می توان مفهوم اکولوژی را به صورت فرمول زیرنشان داد(۱۳):

بنابراین پژوهش های مربوط به اکولوژی در دو بخش کاملا مجزا ولی مکمل یکدیگر ، انجام می­گیرد:

الف) مطالعه خصوصیات محیط پیرامون موجودات زنده.

ب)مطالعه واکنش موجودات زنده نسبت به عوامل محیطی (مثل تغییرات در جمعیت که شامل نسبت زاد وولد،نسبت مرگ و میر،هرم های سنی ویا مطالعات رفتاری موجودات زنده[۱۰]می­باشد).

[۱] Cybernetic System

[۲] Ecology

[۳] Oikos

[۴] Logos

[۵] Ernest Haekel(1869)

[۶] Morphology

[۷] Anatomy

[۸] Physiology

[۹] Systematic

[۱۰] Ethology

* کلمه اتولوژی را اغلب در بررسی واکنش¬های موجودات زنده در مقابل محیط به کار می­برند و به خصوص در مورد حیوانات و انسان رواج دارد زیرا اغلب واکنش­های انسان و حیوان به صورت رفتار و حرکت بروز می­کند.

منبع:» خلاصه ای از کتاب اکولوژی تالیف دکتر محمد رضا اردکانی انتشارات دانشگاه تهران چاپ پانزدهم