فصل اول

موضوع و تعاریف علم اکولوژی

۱-۱تعریف علم^(۱)

علم ^[۱]عبارت است از پالایش درک ما از طبیعت که از طریق طرح مداوم پرسش ها و پژوهش فعالانه آنها صورت می گیرد. در واقع علم، شیوه نگرش به جهان است. این کار با مشاهده جهان خارج شروع می­شود و دانشمند با استفاده از آن فرضیه ای را جمع­بندی می­کند تا مورد آزمایش قرار دهد. علوم جدید با نا­آزمودنی­ها از قبیل هدف نهایی حیات، یا وجود موجودات ماوراء الطبیعه،سروکار ندارند. معیار تصمیم گیری در مورد این که آیا یک گفته خاص در قلمرو علم است یا خیر،آن است که بتوان آن را مشاهده محک زد.گرچه شیوه های مذهبی، زیبا­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ شناختی و اخلاقی نیز برای نگرش به جهان وجود دارد،اما این شیوه ها علمی نیستند. اظهارات مطرح شده در این جهان بینی ها آزمودنی نیست، اینها در نهایت بر عقیده، مذهب ،فرهنگ و ارزشهای فردی مبتنی هستند. گفتن اینکه این شیوه های نگرش،علمی نیستند به معنی بی اعتبار دانستن آنها نیست بلکه هر شیوه نگرشی به جهان، درک و احساس متفاوتی را ار آن القاء می­کند که هریک به خودی خود ارزشمند است.

علم فرضیاتی را در مورد دنیای خارج مطرح می کند و برای درک مسائل علمی آگاهی از این فرضیات اهمیت دارد. رخدادهای جهان خارج، از الگو­هایی پیروی می­کنند که انسان فقط با مشاهده و تجزیه و تحلیل دقیق قادر به درک آنها است و الگو­های اساسی یا قوانینی که چگونگی این رخداد­های طبیعی جهان را توصیف می­کند در همه جا یکسان است. علم بر مبنای نوعی استدلال پایه گداری شده که به استقراء موسوم است،این کار با مشاهده خاصی از جهان خارج شروع می­شود و به صورت نوعی از تعمیم بسط می یا­­­­بد.سپس این تعمیم­ها یا کلیات را می توان در معرض آزمون هایی قرار داد که آنها را بررسی و تجزیه تحلیل نمایند.

گرچه علم با مشاهده آغاز و بنابراین با استدلال استقرایی شروع می شود اما استدلال قیاسی نیز به دانشمندان کمک می کند تاببنند آیا نتیجه گیری های مبتنی بر استقراء به لحاظ منطقی نیز معتبر هستند یا خیر.استدلال علمی، قیاس و استقراء را که با یکدیگر متفاوت ولی مکمل هم هستند، درهم ادغام می­کند(۳۹).

Science ^۱.

مشاهدات به عنوان شالوده علوم،­با حواس پنجگانه صورت می­گیرند( شکل ۱-۱).

دقت مشاهدات علمی توسط شمار بسیاری از دانشمندان کنترل می­شود.وقتی مشاهده­ای مورد قبول همه باشد، آن را واقعیت می نامند. . باید بین مشاهده واستنباط[۱] (یعنی ایده  مبتنی بر مشاهده)، تفاوت اساسی قائل شد. مشاهده در مورد یک شیئی ممکن است آن را سفید،بلورین و شیرین نشان دهد و کسی چنین استنباط کند که شیء مذکور شکر است ولی قبل از پذیرش آن آن به عنوان یک واقعیت باید آزمون های دیگری نیز صورت بگیرد(۳۹).هر وقت دانشمندان بخواهند استنباطی را بیازمایند آن را به صورت عباراتی در می­آوردند که بتوان آن را نفی نمود.این­گونه عبارت را فرضیه[۲]می گویند.یک فرضیه تا هنگامی مورد قبول است که نفی نشده باشد(شکل ۲-۱).

[۱].Inference

Hypothesis.[2]

حقانیت یک فرضیه نفی نشده،در مفهموم قیاسی اش،اثبات نیز نگردیده بلکه فقط معلوم شده که احتمالا درست است،مگر آنکه شواهد برخلاف آن گواهی دهند.بارزترین شکل فرضیه ها عباراتی است که اغلب به صورت ((اگر….آنگاه)) مطرح می­شود(شکل ۳-۱).

مثلا اگر کود شیمیایی بیشتری مصرف کنیم آنگاه بوته های گوجه فرنگی میوه های بزرگتری به بار خواهند آورد. بیان مذکور دو شرط را یک مرتبط می­کند، مقدار کود شیمیایی مصرفی و اندازه گوجه فرنگی.هر شرط را یک متغیر را یک متغییر می­نامند که بتواند تغییر کند.اندازه گوجه فرنگی را متغیر وابسته[۱] می­نامند زیرا فرض بر این است که این متغیر وابسته به مقدار کود شیمیایی است

[۱] . Dependent variable

که این متغیر وابسته به مقدار کود شیمیایی است که خود متغیر مستقل[۱]نامیده می­شود.

پژوهشگر باید در حین اجرای آزمایش مقادیر مربوط به ورودی (متغیرهای وابسته) و خروجی (متغیرهای مستقل) را ثبت نماید.این مقادیررا داده [۲]می­نامند که ممکن است کمی (به صورت گرم وزن یا سانتیمتر اندازه) یا کیفی (شیرین،آبدار،رنگی) باشد.

[۱] lndependent variable

[۲] Data

دانشمندان با استفاده از دانشی که فراهم آمده است توجیهات یا مدل هایی به وجود می­آورند که با فرضیاتی که به طور جاری مورد قبول است هم خوانی داشته باشند.یک مدل عبارت است از((یک ساختار ساده شده از یک وقعیت طبیعی))که ممکن است مدل به صورت عملی،کامپیوتری،آزمایشگاهی یا ریاضی باشد.مدل هایی که برای بسیاری از مشاهدات توجیهات وسیع و اساسی داشته باشند،نظریه[۱]نامیده می­شوند.نظریه علمی عبارت از طرحی بزرگ است که بسیاری از مشاهدات را توجیه و باهم مرتبط می­کند و شواهد بسیاری از آن پشتیبانی می­نمایند.در واع نظریات از بالاترین مرتبه اعتبار برخور دارند و از بزرگترین دستاوردهای علمی به حساب می­آیند.

از طرف دیگر بین علم و تکنولوژی نیز تفاوت وجود دارد. علم عبارت از کاوش درجهت درک طبیعت است حال آن که تکنولوژی یعنی کنترل جهان طبیعی به نفع بشریت.علم اغلب منجر به توسعه تکنولوژی می شود،درست همانطورکه تکنولوژی های جدید منجر به کشفیات علمی می­گردند.بسیاری از مردم هر گفته­ای از سوی دانشمندان را واقعیت می­پندارند،خواه این گفته ابراز نظرغلط باشد یاعقاید آنها باشد.موسسات تبلیغاتی از اعتبار دانشمندان و پزشکان در نزدعامه بهره­برداری می­کنند.استفاده از فردی با­روپوش سفید که لوله آزمایشی به دست دارد به عنوان(دانشمند)یا گوشی پزشکی با خود حمل می­کند به عنوان(پزشک)برای تبلیغ یک کالا چنان ابعاد گسترده ای دارد که بسیاری از کارخانجات ارآن در رسانه ها استفاده می­کنند.اما مشکلات خوانندگان و بینندگان رسانه هاوقتی بزرگتر می­شود که می بینند دانشمندان نیز خود بر سر موضوعات طرح شده اتفاق نظر ندارند(۳۹).

[۱] Theory

منبع:» خلاصه ای از کتاب اکولوژی تالیف دکتر محمد رضا اردکانی انتشارات دانشگاه تهران چاپ پانزدهم