امروز : جمعه, ۲۰ مهر , ۱۴۰۳ - 8 ربيع ثاني 1446
تعریف جانشینی(توالی) اکولوژیکی
یکی از خصوصیات بنیادین بیوسنوزها پویایی آنهاست. زیرنظر گرفتن یک منطقه متروکه به مدت طولانی(چندین سال) نشان میدهد که این منطقه تدریجا توسط گیاهان یکساله،سپس وسط درختچهها و بالاخره توسط درختان اشتغال میگردد.این تغییرات مبین یک عمل جانشینی است که در بیوسنوزها رخ میدهد و اصطلاحا به آن جانشینی یا توالی اکولوژیکی گفته میشود(۳و۱۳و۳۵و۳۷و۳۹).اولین مطالعه […]
یکی از خصوصیات بنیادین بیوسنوزها پویایی آنهاست. زیرنظر گرفتن یک منطقه متروکه به مدت طولانی(چندین سال) نشان میدهد که این منطقه تدریجا توسط گیاهان یکساله،سپس وسط درختچهها و بالاخره توسط درختان اشتغال میگردد.این تغییرات مبین یک عمل جانشینی است که در بیوسنوزها رخ میدهد و اصطلاحا به آن جانشینی یا توالی اکولوژیکی گفته میشود(۳و۱۳و۳۵و۳۷و۳۹).اولین مطالعه عمیق و اصولی در مورد جانشینیها توسط کلمنتس[۱]در سال ۱۹۱۶ انجام گرفته است.
اکوسیستمهای مختلف در هر مرحله از تحول دارای خصوصیات مخصوص همان مرحله میباشند که با سایر مراحل متفاوت است.چگونگی تغییر خصوصیات این واحدها را که بازتاب آن در جوامع زیستی مشخصتر میباشد،در قالب جانشینی یا توالی اکولوژیکی میتوان مشاهده نمود.
درواقع جوامع مختلف ممکن است رشد زیادی نداشته باشند،بلکه تغییر خصوصیت میدهندیا به عبارت دیگر، جامعهای جانشین جامعهای دیگر میشود و پیوستگی تغییرات کانع ازآن میشود ک بتوان مرز مراحل مختلف تحول جامعه را مشخص نمود.
توالی در هر کجا اتفاق بیافتد سرانجام منجر به تشکیل جامعهای میشود که با محیط به حالت تعادل رسیده است.
استقرار موجودات زنده در محیطی که قبل از آن هرگز جمعیتی در آن وجود نداشته و به عبارت دیگر یک محل تهی بوده است اصطلاحا جانشینیهای اولیه[۲]گفته میشود.بیوسنوزهایی که تدریجا جایگزین یکدیگر میشوند سری[۳]مینامند و موجوداتی که ابتدا و پیش از بقیه در یک مکان مستقر میشوند،موجودات پیشگام[۴]یا طلایه داران نامیده میشوند.
از مهمترین ویژگیهای طلایه داران میتوان به موارد زیر اشاره کرد(۳):
الف) فرصت طلب هستند،عمدتا گیاهانی هستند که در جهت استفاده از محیطهای بازوتشکیل کلونی در آن تخصص یافتهاند.
ب) به مقدار زیاد بذر تولید میکنند. پس از تولید بذر زیاد، به راحتی در محیط پخش شده و رشد میکنند اغلب انرژی خودرا صرف تولید مثل میکنند.
ج)کوچک هستند.ک.چکی اندازه آنها نه تنها به این دلیل است که بیشتر انرژی خود را در جهت تولید بذر و کمتر برای رشد و رویش اختصاص میدهند،بلکه به این دلیل است که اساسا به پیکره بزرگ احتیاج ندارند.در اکوسیستمهای باز رقابت بینگونهها در حداقل ممکن است(به خصوص در مراحل اولیه توالی که تعداد گونهها و جمعیت افراد کم است) و بلندی قد فایدهای برای گیاه ندارد.
د)زندگی کوتاهی دارند.این پدیده باعث میشود سریعا انرژی خود را صرف تولیدمثل کنند.
ه) اختصاصی نیستند.تغییرات محیطی راتمحل کرده و قدرت سازگاری بالایی دارند.
تکامل سریهایتا منتج به یک بیوسنوز پایدار میگرددکه بامحیط اطراف خود در تعادل بوده و به بیوسنوزاوج یا کلیماکس[۵]موسوم است. بیوسنوزاوج طی دورهای که میتواند چندین برابر عمر انسان باشد،بدون هیچگونه تغییری به حالت پایدار باقی میماندودارای حداکثر هومئوستازی است.در شکل۷-۲ مراحل مختلف توالی نشان داده شده است.برطبق نظر کلمنتس،فورماسیون[۶] (شکل ظاهری گونههای گیاهی) متعلق به کلیماکس را آب و هوای ناحیهای تعیین میکنندکه این آب و هوا را اقلیم اوج[۷] مینامند. از طرفی جانشینیهای ثانویه[۸](شکل۸-۲)دراماکنی که قبلا توسط جوامعی اشغال گردیده بود،لیکن بهواسطه تغییرات اقلیمی و پدیدههای طبیعی(آتشفشانیها و آتشسوزیها)و یا فرسایش و یا بهدلیل دخالت بشر(شخم زمینها)موجودات زنده آن از بین زفتهاند،صورت میگیرد.جانشینیهای ثانویه غالبا منتج میگردد به تشکیل یک دیس کلیماکس[۹](وضعیت پایدار اکووژیکی که عمدتا توسط دخالت انسان ایجاد شده است مثل بیابان حاصل از جنگلزدایی) که با کلیماکس اولیه تفاوت دارد.
عوامل دیگری هم هستند که مراحل توالی اجتماعات را پیش از رسیدن به حدود نقطه اوج،کند یا متوقف میکنند.بنابراین برخی از اجتماعات هرگز به نقطه اوج نمیرسند و همیشه در یک مرحله ای پیش از نقطه اوج[۱۰]به حالت نابالغ باقی میمانند.تالابهای کنار دریا نمونه خوبی از این مورد هستند.
هچنین قابل ذکر است جانشینهایی را که منجربه تشکیل کلیماکس نهائی نمیگردد،جانشینیهای مخرب[۱۱]مینامند.برخی موارد در رابطه با جانشینی سریها دیده میشود که پس از گذشت زمان معینی،جامعه اولیه به طور خود به خود مجددا در محل استقرار پیدا میکند.این گونهسریها به سریهای تحولی دروهای[۱۲]معروفند.از طرفی گاهی برخلاف آنچه که درمورد سریهای پیش رونده مشاهده شد،
[۱] (Clements(1916
[۲] Primary Successions
[۳] Sere
[۴] Pioneers
[۵] Climax
[۶] Formation
[۷] فونتنبلوClimatic climax
[۸] Secondary Succession
[۹] Disclimax
[۱۰] Preclimax
[۱۱] Destructive Successions
[۱۲] EVOlUtionary Seres
نهایتا به یک کلیماس نخواهیم رسیدبلکه در انتهای مورد سریهای پیش رونده مشاهده شد،نهایتا به یک کلیماس نخواهیم رسیدبلکه در انتهای آن یک گروه ساده گیاهی نظیر آنچه که درمورد گروههای پیشگام ذکر شد، به وجود خواهد آمد که اصطلاحا به آنها سریهای تحولی قهقرایی[۱] میگویند.معمولا انسانها مسبب اصلی بهوجود آمدن این قبیل سریها میباشند.برای مثال در سلسله جبال مرکزی فرانسه در یک جنگل راش که طبقه زیرین آن را درختان شمشاد تشکیل میداد، به تدریج در نتیجه دخالتهای بشر به صورت پراکنده روزنههایی در آن ایجاد گردیده و نیز در اثر چرای مفرط دام به شدت آسیب دیده و گیاهان چوبی آن حدف و چمنزاری متشکل از گیاهان علفی جایگزینآن شده است.بدین ترتیب خاک بدون پوشش گیاهی کای در اثر جریانآبهای روان دچار فرسایش شده، سنگمادر در سطح زمین آشکار و بسترهایی از سنگلاخ در محدوده وسیعی گسترده شده است که این سطوح توسط نباتات علفی مثل Bromos erectus به صورت باز و پراکنده اشغال گردیده و نهایتا از جنگلهای وسیع اولیه چیزی به جز چمنزاری مرکب از تعدادی گونههای علفی همراه با تعدادی درختچه پراکنده باقی نمانده است.اصولا جانشینی ناشی از تاثیرات موجود زنده را اتوژنیک[۱]وجانشینی ناشی از تاثیر عوامل غیرزیستی را آلوژنیک[۲]مینامند(۲۲)
[۱] Autogenic
[۲] Allogenic
[۱] Regressive Seres
نظریه تک اوجی[۱]: کلمنتس در سال ۱۹۱۶ اظهار داشت که جامعه اوج یا کلیماکس دقیقا تحت تاثیر اقلیم ایجاد میشود.او معتقد بود که در اثر گذشت زمان و به دور از تاثیر عوامل خارجی، در یک منطقه آب و هوایی، یک جامعه اوج با الگوی عمومی به وجود میآید و باقی میماند.
نظریه چند اوجی[۲]:در سال ۱۹۳۹، تنسلی نظریه چند اوجی را جایگزین نظریه تک اوجی نمود.برطبق نظریه وی،جوامع مختلف اوج را میتوان در کنار یکدیگر در یک منطقه آب و هوایی مشاهده کرد.بنابراین جامعه اوج به عوامل مختلف بستگی دارد که از جمله آنها میتوان به عوامل خاکی،بارندگی و مقدار چرا توسط دامها اشاره نمود.در این نظریه توجه خاصی به شرایط آب و هوایی معطوف گشته ولی عوامل دیگر هم از نظر دور نمانده است(۳).
در جامعه اوج یا کلیماکس گیاهان غالب، بزرگتر بوده و از قدمت بیشتری برخوردارند.این گیاهان پس از پشت سر گذاشتن مراحل رقابت با سایر موجودات،توانستهاندبه غالبیت دست یابند.بنابراین در اغلب اکوسیستمها مراحل حد واسط توالی دارای تنوع بیشتری بوده و در مراحل بعدی تعدادی از موجودات در اثر رقابت از جامعه حذف میشوند.در برخی جوامع نیز از جمله جنگلهای بارانی مناطق حاره همرمان با روند جانشینی،تنوع گونهای نیز افزایش مییابد.چرا که در این محیط ذخایر انرژی مورد دسترس افزایش یافته و زیستگاههای فراوانی نیز در این جامعه وجود دارد. بدین ترتیب میتوان نتیجه گرفت که در مراحل اولیه جانشینی،سرعت افزایش تنوع بیشتر است در حالی که در مراحل آخر جانشینی، سرعت افزایش تنوع،کاهش مییابد( به دلیل رقابت).
همچنین مشاهده میشود که طی جریان توالی، تولیدناخالص افزایش وتولید خالص کاهش مییابد.جنگلهای بلوط منطقه اقیانوس اطلس در جلگههای غربی فرانسه و همچنین نگلهای استوایی از این قبیل کلیماکسها میباشند.در نواحی معتدل ،گروههای گیاهی که در یک محل با گذشت زمان یکی پس از دیگری ظاهری میشوند(به استثناء موارد نادر) عبارتند از گروههای پیشگام(شامل گیاهان علفی)، گروه درختچهها و بالاخره جنگل اوج.برای مثال در جنگل طبیعی حفاظت شده فونتنبلو[۳]که در حومه شهر پاریس قرار دارد، میتوان موارد فوق را وضوح مورد بررسی قرار داد.
در مراحل اولیه توالی،تولید و تنفس در حال افزایش هستند ولی همواره مقدار تولید ناخالص برتنفس اکوسیستم فزونی دارد یعنی:
در نتیجه همیشه مقداری از تولید به صورت خالص برمقدار وزن زنده اکوسیستم میافزاید.هرچه اکوسیستم به کلیماکس نزدیکتر شود،تفاوت این دو کمتر شده و کسر به یک نزدیکتر میشود تا این که در مرحله توالی اکوسیستمها به دست آوردن کسر تولید ناخالص به تنفس است.درشکل۷-۲ و جدول ۱-۲ برخی عواملی که در طی جریان توالی تغییر میکنند،آورده شده است.
[۱] Monoclimax Theory
[۲] Polyclimax Theory
[۳] Fontainbleau
اینگونه جانشینیها در محیطهای آبی نیز دیده میشود.پر شدن تدریجی گسترههای آبی در اثر رشد گیاهان و یا رسوبات گوناگون مثال شناخته شدهای از چگونگی سیر جانشینی در آبهاست.اصولا یک دریاچه بدودا اولیگوتروف[۱] است.یعنی دریاچه نسبتا جوان که دارای آبی عمیق و شفاف و غنی از اکسیژن بوده و میزان تولید در آن کم است.انباشتگی در این دریاچه به تدریج به علت تهنشین شدن مواد آبرفتی و بقایای جانوری و گیاهی درکف دریاچه آغاز میگردد و ورود رسوبات مختلف در اثر آبشویی خاکهای مناطق مجاور که حاوی عناصر مختلف از جمله فسفر و ازت هستند سبب افزایش رشد گیاهان شده و به تدریج بر میزان تولید اضافه شده و از درصد اکسژن کاسته میشود بطوری که بقای سایر موجودات آبزی نیز با مشکل مواجه میشود.در این هنگام با پدیدهای به نام اختناق دریاچه [۲]مواجه هستیم.به مرور زمان با افزایش میزان انباشتگی و بالا رفتن رسوبات و مواد خارجی به تدریج دریاچه تبدیل به مرداب و سپس به مرتع وبالاخره جنگل میشود.این سیر تحولی برحسب مورد با سرعتهای مفاوتی رخ میدهد(۳و۳۵و۳۷).
[۱] Oligotrophe
[۲] Eutrophicathon
منبع:» خلاصه ای از کتاب اکولوژی تالیف دکتر محمد رضا اردکانی انتشارات دانشگاه تهران چاپ پانزدهم
اتوتروفیک چیست , اتوژنیک , اجزای اکوسیستم , اختناق دریاچه , اکوسیستم آبی , اکوسیستم اقتصادی چیست , اکوسیستم دیجیتال , اکوسیستم دیجیتال چیست , اکولوژی اردکانی pdf , اولیگوتروف , بیوسنوزاوج , بیوسنوزها , تحقیق درباره اکوسیستم , تحقیق محیط زیست , تعریف اکوسیستم در زیست شناسی , تعریف اکوسیستم شهری , تعریف توالی در اکولوژی , تعریف محیط زیست , تعریف محیط زیست به زبان ساده , توالی اکولوژیکی , توالی اکولوژیکی چیست , جانشینی اکولوژیکی , جانشینی ثانویه , جانشینی اولیه , جانشینی(توالی) اکولوژیکی , چرخه اکوسیستم , خدمات اکوسیستم چیست , خرید کتاب اکولوژی , خلاصه کتاب اکولوژی عمومی دکتر اردکانی , دانلود رایگان کتاب اکولوژی دکتر اردکانی+pdf , دانلود کتاب اکولوژی دکتر اردکانی pdf , دانلود کتاب اکولوژی عملی پیام نور , دانلود کتاب اکولوژی عمومی علی اصغرنیشابوری , دیس کلیماکس , زیست بوم , سریهای تحولی قهقرایی , فورماسیون , فونتنبلو , قیمت کتاب اکولوژی اردکانی , کلمنتس , کلیماکس , کلیماکس چیست , کلیماکس یعنی چی , مقاله اکوسیستم , موجودات پیشگام , نظریه تک اوجی , نظریه چند اوجی , نقطه اوج
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.